دلایل برآمدن و زوال شهرهای مسیر رودخانه کارون در خوزستان قرون۴ـ۳ هـ.ق

خوزستان به عنوان یک تمدن رودخانه ـ جلگه‏ا ی در دوره ی قبل و بعد از اسلام، همواره دارای شهرهای متعدد و پررونقی بوده که علاوه بر شهرهای شناخته شده چون شوش، شوشتر، اهواز شهرهایی نیز وجود داشته اند که امروزه آثار چندانی از آنها باقی نمانده است. از جمله می‏ توان به شهرهای مسیر رودخانه ی کارون چون عسکرمُکرم، سوق‏الاربعاء، جُبی و دورق اشاره کرد. در این مقاله بر‏آنیم تا با روش تاریخی و با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با عنایت به رهیافت ماکس وبر در زمینه ی دسته‏ بندی ماهیتی و دگرگونی شهرها به بررسی علل برآمدن و افول این شهرها در خوزستان سده های سوم و چهارم هجری بپردازیم. فرض ما این است که وجود رودخانه‏ های متعدد، به ویژه رودخانه قابل کشتیرانی کارون و ارتباط آن با آب‏های آزاد همواره عامل و بستری برای شکل‏گیری و رونق تجاری و فرهنگی شهرها در خوزستان بوده است. یافته‏ ها حاکی از آن است که بنیان اکثر شهرهای خوزستان جز عسکرمکرم و سوق‏الاربعاء به پیش از اسلام برمی‏گردد و در سده های سوم و چهارم هجری با تولید انواع کالاها و محصولات از رونق تجاری و اقتصادی و به تبع آن رشد فرهنگی بالایی برخوردار بودند؛ اما به مرور زمان در نتیجه عوامل طبیعی چون طغیان و تغییر مسیر رودخانه و نیز علل تاریخی همچون تاثیر قیام زنگیان، ورود قبایل ترک، تغییر خط سیر تجاری و درگیری میان قدرت‏های محلی عرب‏ها، این شهرها حیات و رونق خود را از دست داده‏ اند.